تجزیه و تحلیل بهای تمام شده با در نظرگرفتن گرایش ها

گرایش های اقلام بهای تمام شده

به منظور فراهم کردن اطلاعات متنوع در باره بهای تمام شده که قالبا مورد نیاز مدیریت است. حسابداران معمولا این اطلاعات رابر مبنای نمودار سازمانی و وظایف و یا برچسب گرایش های اقلام بهای تمام شده طبقه بندی می کنند. طبقه بندی اقلام بهای تمام شده برمبنای وظایف مانند بخش های تولیدی، اداری، فروش و ….معمولا به تفصیل در کتب و نشریات حسابداری بهای تمام شده مورد بحث قرار می گیرد از این گونه اطلاعات برای مقاصد مختلف از جمله تهیه گزارش های مالی سالیانه استفاده می شود.

طبقه بندی اقلام بهای تمام شده بر حسب گرایش مانند ثابت یا متغیر بودن آن با چگونگی واکنش این اقلام در مقابل تغییر سطح فعالیت (مثلا تولید) ارتباط دارد بسیاری از تصمیمات مدیریت تحت تاثیر گرایش های اقلام بهای تمام شده قرار می گیرد. مثلا مدیر یک واحد صنعتی برای ارزیابی امکان متوقف کردن یکی از خطوط تولید نیازمند اطلاعات است که نشان می دهد بر اثر این توقف چه اقلامی از بهای تمام شده به طور کلی حذف می شود، چه اقلامی به طور نسبی کم می شود و چه اقلامی اصلا تغییر نمی کند. بنابراین چنین اطلاعاتی برای این گونه تصمیم گیری ها مفید و مربوط است. نظر به این که بسیاری از تصمیمات تجاری، نیازمند اطلاعات حسابداری مدیریت در مبنای گرایش های اقلام بهای تمام شده می باشد. از این رو حسابداران باید این گرایش ها را مشخص و گزارش کنند و مدیران نیز لازم است که در تصمیم گیری های خود از این اطلاعات استفاده نمایند.

در این مقاله ابتدا به گرایش های اقلام بعای تمام شده و فواید آن برای تصمیم گیری های مدیریت به تفصیل تشریح می شود. سپس تجزیه تحلیل بهای تمام شده- حجم فعالیت – سود که یک بررسی سیستماتیک درباره ارتباط بین بهای تمام شده، حجم فعالیت مثلا تولید و سود است، می پردازیم.

تجزیه-و-تحلیل-بهای-تمام-شده


گرایش های اقلام بهای تمام شده
 
​منظور از گرایش اقلام بهای تمام شده، مطالعه واکنش این اقلام در مقابل تغییر سطح فعالیت (مثلا تولید) است.

 بسیاری از تصمیمات مدیریت تحت تاثیر گرایش های اقلام بهای تمام شده قرار می گیرد. بطور مثال مدیر یک واحد صنعتی برای ارزیابی امکان متوقف کردن یکی از خطوط تولید، نیازمند اطلاعاتی است که نشان دهد بر اثر این توقف، چه اقلامی از بهای تمام شده بطور کلی حذف می شود، چه اقلامی بطور نسبی کم می شود، و چه اقلامی اصلا تغییر نمی کند. بنابراین چنین اطلاعاتی برای اینگونه تصمیم گیری ها مفید و مربوط است.
پاره ای از اقلام بهای تمام شده در مقابل تغییر سطح فعالیت ثابت می ماند، بعضی از اقلام متناسب با تغییر سطح فعالیت واکنش نشان می دهد و برخی دیگر با الگوهای متفاوتی تغییر می کند. اگرچه گرایش های اقلام بهای تمام شده الگوهای گوناگونی دارد، اما برای اغلب مقاصد، اقلام مزبور را می توان از این لحاظ به طبقات مشروح زیر تقسیم کرد :
1-        اقلام ثابت (Fixed cost)
2-       اقلام متغیر (Variable cost)
3-      اقلام مختلط (Mixed cost)
4-       اقلام نیمه متغیر (Semi-Variable cost)
5-      اقلام نیمه ثابت (Semi- Fixed cost)

تجزیه-و-تحلیل-بهای-تمام-شده


اقلام ثابت بهای تمام شده

بر اثر تغییر سطح فعالیت (مثلا تولید) تغییر نمی کند. یعنی در تمام سطوح فعالیت، ثابت می ماند. مثلا اگر اجاره بهای سالانه ساختمان کارخانه بالغ بر 24 میلیون تومان باشد این رقم برای سطوح مختلف تولید ثابت است. نکته حائز اهمیتی که لازم است مورد تاکید قرار گیرد، متفاوت بودن دامنه شمول اقلام ثابت بهای تمام شده در حسابداری بهای تمام شده (برای محاسبه بهای تمام شده محصولات) و مدل های حسابداری مدیریت است. در محاسبه بهای تمام شده محصولات، تنها اقلامی ثابتی که در امر تولید مربوط باشند ( سربار ثابت ساخت) منظور می گردد و اقلامی همانند هزینه اداری و فروش  که مبالغ آن در کوتاه مدت ثابت است جز بهای تمام شده محصولات منظور نمی شود بلکه به عنوان هزینه های دوره محسوب و مستقیما در صورت سود و زیان منعکس می گردد، اما در مدل های حسابداری مدیریت که موضوع اصلی این مقاله است اقلام ثابت بهای تمام شده شامل کلیه مخارجی می شود که در یک دوره مالی یا در کوتاه مدت قابل تغییر نباشد، بنابراین در این مدل ها، علاوه بر سربار ثابت ساخت (تولید)، هزینه هایی مانند هزینه اداری و فروش نیز جزء اقلام ثابت بهای تمام شده منظور می گردد.
در شکل زیر گرایش اقلام ثابت بهای تمام شده بصورت نمودار نشان داده شده است. در صورتی که سطح فعالیت (تولید) روی محور افقی X و جمع اقلام ثابت بهای تمام شده (بر حسب ریال) روی محور عمودی Y منعکس گردد، نمودار اقلام ثابت بهای تمام شده به صورت خطی مستقیم و افقی نشان داده می شود که نمایانگر ثابت ماندن اقلام مزبور در سطوح مختلف فعالیت است. مبلغ اقلام ثابت بهای تمام شده، محل قرار گرفتن این خط افقی را تعیین می کند که در شکل زیر مقدار آن a است.

بعضی از اقلام که در مدل های حسابداری مدیریت تحت عنوان اقلام ثابت بهای تمام شده طبقه بندی می شود، به شرح زیر است:

الف) سربار ساخت: مانند استهلاک ساختمان کارخانه، استهلاک ماشین آلات و تجهیزات، بهای آب و برق و سوخت و تلفن مربوط به کارخانه که به سطح تولید بستگی ندارد، مالیات و عوارض بر دارایی های مولد، بیمه ساختمان کارخانه و ماشین آلات، حقوق سرپرستان تولید.
ب) هزینه های اداری و تشکیلاتیمانند استهلاک تاسیسات اداری، اجاره تجهیزات اداری، حقوق سرپرستان اداری، بیمه ساختمان های اداری.
ج) هزینه های توزیع و فروش: مانند هزینه های بازاریابی، حقوق کارکنان فروش.
اقلام ثابت بهای تمام شده به واحدهایی مانند یک محصول، یک سازمان یا یک فعالیت، تخصیص می یابد. اگر این اقلام ثابت به محصولات سرشکن شود، مبلغ تخصیص یافته به هر واحد با توجه به تغییر در سطح تولید، تغییر می کند. اگر سطح تولید بالا باشد، هر واحد از محصول سهم نسبتا کمی از اقلام ثابت بهای تمام شده را جذب می کند و در صورت پایین بودن سطح تولید، مبلغ بیشتری به هر واحد از محصول اختصاص می یابد.

حسابداران در پاره ای از موارد، اقلام ثابت بهای تمام شده را به دو طبقه اقلام ثابت تعهد شده و اقلام ثابت شده اختیاری تقسیم می کنند. اقلام ثابت تعهد شده در کوتاه مدت و به آسانی قابل حذف نیست و معمولا به کل کارخانه و تسهیلات تولیدی مربوط می شود. اقلامی مانند استهلاک ساختمان، کارخانه و تجهیزات، عوارض و مالیات بر دارایی ها، اجاره های بلند مدت و بیمه تاسیسات کارخانه را می توان در این طبقه منظور کرد. اقلام ثابت اختیاری را می توان بنابر نظر مدیریت و برحسب اقتضا، در مدت نسبتا کوتاه تقلیل داد و یا حذف نمود. اقلامی مانند مخارج برنامه های بازاریابی، حقوق مدیران، مخارج تحقیق و توسعه و سیستم های جدید را می توان تحت عنوان اقلام ثابت اختیاری طبقه بندی کرد. متمایز کردن این دو نوع اقلام ثابت بهای تمام شده، در بعضی از تصمیم گیری های مدیریت حائز اهمیت بسیار است. مثلا، در یک دوره رکورد اقتصادی، کاهش یا حذف مخارج تحقیق و توسعه به مراتب آسان تر از حذف قسمتی از مخارج کارخانه و تسهیلات مربوطه به آن می باشد.

تجزیه-و-تحلیل-بهای-تمام-شده

 

اقلام متغیر بهای تمام شده

اقلام متغیر بهای تمام شده بطور مستقیم و به تناسب تغییر سطح فعالیت (تولید) افزایش یا کاهش می یابد. ضمنا همواره نسبت تقریبا ثابتی بین تغییر اقلام متغیر بهای تمام شده و تغییر سطح فعالیت وجود دارد. در شکل زیر گرایش اقلام متغیر بهای تمام شده به صورت نمودار نشان داده شده است. در این نمودار، محور افقی X معرف سطح فعالیت و محور عمودی Y معرف جمع اقلام متغیر بهای تمام شده به وجود می آید. نسبت جمع اقلام متغیر بهای تمام شده به سطح فعالیت تقریبا ثابت است (شیب نمودار ثابت است) و اقلام متغیر بهای تمام شده یک واحد را نشان می دهد.

نمودار جمع اقلام متغیر بهای تمام شده به صورت خط مستقیم  است که از مبدا مختصات شروع می شود و با شیبی مثبت به طرف راست و بالا ادامه می یابد بدیهی است که در مبدا مختصات، سطح فعالیت و جمع اقلام متغیر بهای تمام شده مساوی صفر است. شکل کلی معادله اقلام متغیر بهای تمام شده به شرح زیر است:

در معادله بالا

Y معرف جمع اقلام متغیر بهای تمام شده

B معرف اقلام متغیر بهای تمام شده یک واحد یا شیب (ضریب زاویه) نمودار جمع اقلام متغیر بهای تمام شده

X بیانگر سطح فعالیت (تولید) برحسب تعداد، وزن یا ساعات کار می باشد.

همانگونه که در بالا گفته شد نسبت b=  را اصطلاحا شیب نمودار جمع اقلام متغیر بهای تمام شده می نامند. هر اندازه که اقلام متغیر بهای تمام شده که یک واحد بیشتر باشد، این شیب تندتر خواهد بود.

حسابداران انواع مختلفی از اقلام بهای تمام شده را تحت عنوان اقلام متغیر طبقه بندی کرده اند که مهم ترین آنها به شرح زیر است:
الف) هزینه های مستقیممواد مستقیم، دستمزد مستقیم
ب) سربار ساخت: ملزومات کارخانه، مواد غیر مستقیم، مزایای رفاهی متناسب با دستمزد
ج) هزینه های توزیع و فروش: کمیسیون های فروش
د) هزینه های اداری و تشکیلاتیملزومات اداری، بخشی از بهای آب و برق و سوخت و غیره
در بعضی از موارد به اقلام متغیر بهای تمام شده عنوان بهای تمام شده قابل برنامه ریزی  نیز اطلاق شده است. زیرا معمولا مدیران در مورد میزان آن می توانند تصمیم گیری کنند. اگر چه بسیاری از اقلام متغیر بهای تمام شده به وسیله مدیران کنترل می شود اما باید بین اصلاحات قابل کنترل و اقلام قابل برنامه ریزی تمایز قایل شد. زیرا بعضی از اقلام متغیر قابل برنامه ریزی، ضمن اینکه در حیطه نظارت مدیریت قرار دارد، ممکن است قابل کنترل نباشد مثلا میزان مصرف ملزومات کارخانه که برای نگهداری تجهیزات تولیدی مورد استفاده قرار می گیرد و با تغییر سطح تولید نوسان می کند، ممکن است تحت کنترل مدیر تولید نباشد. برعکس، برخی از اقلام قابل کنترل ممکن است گرایشی متفاوت با اقلام متغیر قابل برنامه ریزی داشته باشد.

جزیه-و-تحلیل-بهای-تمام-شده

 

اقلام مختلط بهای تمام شده
اقلام مختلط بهای تمام شده به اقلامی اطلاق می شود که گرایش های آن را نتوان با الگویی یگانه تشریح کرد. به منظور تجزیه و تحلیل تصمیمات، معمولا مدیران ترجیح می دهند که این اقلام مختلط را به اجزای ثابت و متغیر تجزیه نمایند. در شکل زیر گرایش اقلام مختلط بهای تمام شده به صورت نمودار نشان داده شده است. در این نمودار نیز اقلام ثابت بهای تمام شده به میزان a ریال با خطی به موازات محور ) معرف سطح فعالیت x) نشان داده شده است. چون اقلام مختلط بهای تمام شده مساوی مجموع اقلام ثابت و اقلام متغیر بهای تمام شده است، از این رو نمودار آن از نقطه a بر روی محور Y شروع می شود و با شیبی مثبت به طرف راست و بالا ادامه می یابد. این شیب مبین سهم یک واحد از بخش متغیر اقلام مختلط و یا به عبارتی دیگر افزایش جمع اقلام متغیر به تناسب افزایش سطح فعالیت (تولید) می باشد.

بسیاری از اقلام بهای تمام شده دارای ویژگی های اقلام مختلط است یعنی بخشی از آن ثابت و بخشی دیگر متغیر می باشد. مخارج برق، نگهداری و دستمزد غیر مستقیم، نمونه هایی از این گونه اقلام مختلط محسوب می شود.

تجزیه-و-تحلیل-بهای-تمام-شده

 

اقلام نیمه متغیر بهای تمام شده
اقلام نیمه متغیر بهای تمام شده نیز با افزایش سطح فعالیت (تولید) اضافه می گردد اما ازدیاد آن با یک نسبت ثابت نیست. اینگونه اقلام بهای تمام شده معمولا به دو دسته زیر تقسیم می شود:
الف) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت، با نسبت نزولی اضافه می گردد. یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای هر واحد اضافی تولید، کمتر از افزایشی است که برای یک واحد تولید شده ماقبل ایجاد شده است. اگر مقادیر مختلف اقلام نیمه متغیر نزولی به ازاء سطوح مختلف تولید، روی یک نمودار منعکس شود، منحنی محدبی مانند شکل زیر به دست می آید. نسبت افزایش اقلام نیمه متغیر، در هر یک از سطوح فعالیت (مثلا نقاط A و B) با شیب خط مماسی که در آن نقطه بر منحنی اقلام نیمه متغیر رسم گردد، نشان داده می شود. همان طور که ملاحظه می شود، شیب خط مماس بر منحنی در سطح فعالیت B کمتر از شیب خط مماس بر منحنی در سطح فعالیت A است.

به گرایش اینگونه اقلام نیمه متغیر، عنوان منحنی یادگیری نیز اطلاق می شود. این نامگذاری به علت کاهش میزان دستمزد به دلیل کاهش زمان مورد نیاز، بر اثر پیشرفت در آموزش کارگران، انجام گرفته است. مثلا در دور اول تولید یک قطعه یدکی، ممکن است سه ساعت کار مستقیم لازم باشد. اما در دوره های دوم و سوم (به علت پیشرفت آموزش) برای تولید همان قطعه زمان کمتری کار مستقیم لازم باشد.
ب) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت با نسبت صعودی اضافه می گردد. یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای هر واحد اضافی تولید، بیشتر از افزایشی است که برای یک واحد تولید شده ماقبل ایجاد شده است. بطور مثال ممکن است نرخ بعضی از منابع انرژی (مانند برق، بنزین، گاز و …)، به منظور تشویق مصرف کنندگان به صرفه جویی، بطور تصاعدی تعیین گردد. در این صورت با افزایش تولید، مصرف منابع انرژی نیز زیاد و مشمول نرخ بالاتری می شود. نظر به اینکه افزایش تصاعدی اینگونه اقلام می تواند به سرعت از کنترل خارج شود، لازم است که مدیران نظارت دقیقی را بر آن اعمال نمایند.
اگر مقادیر مختلف اقلام نیمه متغیر صعودی به ازاء سطوح مختلف تولید، روی یک نمودار منعکس شود، منحنی مقعری به شکل زیر به دست می آید. در این مورد نیز نسبت افزایش، با خطوط مماس رسم شده بر منحنی اقلام نیمه متغیر، در سطوح مختلف تولید، نشان داده می شود. همانطور که ملاحظه می شود، شیب خط مماس بر منحنی در نقطه B بیشتر از شیب خط مماس در نقطه A است.

اقلام نیمه ثابت بهای تمام شده نیز همانند اقلام قبلی، با افزایش سطح فعالیت اضافه می شود، اما این افزایش به صورت متناوب و پله ای انجام می گیرد. برخی از اقلام بهای تمام شده، گرایش نیمه ثابت دارد. مثلا یک واحد تولیدی می تواند تا رسیدن به سطح تولید حداکثر، به کمک اضافه کاری کارگران و بدون افزایش در تسهیلات تولیدی، میزان تولید خود را بالا ببرد. اما زمانی که تولید به سطح حداکثر ظرفیت برسد، تنها با افزایش ظرفیت کارخانه می توان میزان تولید را بالا برد که موجب انتقال اقلام بهای تمام شده مربوط به تسهیلات تولیدی، به سطحی بالاتر می شود.
گرایش اقلام نیمه ثابت به ازای سطوح مختلف فعالیت در شکل زیر نشان داده شده است که در آن اقلام نیمه ثابت با خطوط افقی و انتقالات آن در سطوح مختلف فعالیت، با خطوط عمودی مقطع A و B نشان داده شده است. ضمنا طول خطوط افقی و عمودی در سطوح مختلف فعالیت مساوی نیست و به ماهیت فعالیت های تولیدی بستگی دارد.

,

Related Posts

4 دیدگاه. ارسال دیدگاه جدید

  • با سلام و عرض ادب … .. ..در خواست حسابرسی کلان آیتم های هزینه ها و تنخواه –مشاوره و مدیرت پرداخت ها – پروژه های (انبوه سازی تجاری-مسکونی -راهسازی ) و بروز رسانی آن را دارم لطفا هماهنگی های لازم را اعلان فرمایید

    پاسخ
    • سلام وقت بخیر
      بله حتما همکاران ما با شما تماس می گیرند یا اطلاعات و درخواست خود را به واتس اپ شماره 09228176990 ارسال کنید

      پاسخ
  • سلام وقت بخیر.
    فرمول هزینه کل برابر است با هزینه متغیر بعلاوه ثابت.
    جای هزینه نیمه متغیر در این فرمول کجاست؟
    درواقع میخوام بدونم هزینه نیمه متغیر رو چطور به متغیر تبدیل کنیم
    ممنونم

    پاسخ

پاسخ دادن به Parastoo لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

فهرست