اهمیت حسابداری در شفافیت بازار سرمایه، گزارشات مالی شرکت ها و افشای اطلاعات

با توجه به لزوم افشای اطلاعات و گزارشات مالی شرکت‌ها جهت استفاده سهامداران و سایر استفاده کنندگان، حسابداری نقش پررنگی در شفافیت و قابلیت اتکای هرچه بیشتر اطلاعات دارد.

بازار سرمایه و سازمان بورس و اوراق بهادار که  متولی اصلی شفاف سازی اطلاعات و ایجاد زمینه های انجام معاملات منصفانه در فضای رقابتی و همچنین ایجاد فضای اعتماد میان سرمایه گذاران است، نیازمند تکیه دایمی به دانش و تخصص دست اندرکاران حرفه حسابداری است.

در همه کشورها، فعالان بازار سرمایه، مقام ناظر این بازار، و مدیریت بورس ها رابطه کاری تنگاتنگی با انجمن های حرفه ای حسابداری و مراجع رسمی تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی دارند تا با کمک یکدیگر شرایط را برای ارتقای کیفیت گزارش های مالی فراهم آورند.

ارزش ابزارهای پس اندازی مورد معامله در بازار های سرمایه (بورس های اوراق بهادار ) مبتنی بر اطلاعاتی است که در گزارش های مالی ارایه می شود.

خدمات اصلی حسابداران چه مواردی است؟

خدمات حسابداران بسیار متنوع و در زمینه‌های شغلی گوناگونی است. ولی اگر بخواهیم آنها را به چند گروه کلی تقسیم کنیم؛ می‌توانیم به خدمات حسابداری و گزارشگری مالی، خدمات اطمینان‌بخشی (از جمله، حسابرسی مستقل و حسابرسی داخلی)، و خدمات حسابداری مدیریت و مشاوره مالی، در هر دو بخش خصوصی و عمومی اقتصاد کشور، اشاره کنیم. خدمات حسابداری و گزارشگری مالی و خدمات اطمینان‌بخشی تابع استانداردهای جهان‌شمول هستند؛ و هدف اصلی آنها، کمک به تصمیم‌گیری طیف گسترده استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی یا همان صورت‌های مالی – عمدتاً استفاده‌کنندگان برون‌ سازمانی است.

مثلاً، سهامداران شرکت‌ها که دسترسی مستقیم به اطلاعات مالی و غیر مالی شرکت ندارند، از جمله استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی هستند تا بتوانند تصمیمات درستی اتخاذ کنند. دلیل استانداردمحور بودن این خدمات هم این است که در آنها مقایسه‌پذیری اطلاعات شخصیت‌های گزارشگر مختلف اهمیت کلیدی دارد. به عنوان نمونه، صورت های مالی دو شرکت خودروساز بورسی باید مشابه هم باشند و در تهیه آنها از قواعد یکسانی پیروی شده باشد تا سرمایه‌گذاران بورسی بتوانند آنها را با هم مقایسه کنند و تصمیم درست بگیرند؛ یا مثلاً سازمان امور مالیاتی بتواند مالیات یکسانی از آن‌ها بگیرد.

نکته دیگری که در خدمات حسابداری و گزارشگری مالی و خدمات اطمینان‌بخشی مهم است، ایفای وظیفه حسابدهی (پاسخگویی) مدیران در قبال مالکان است. چون مدیران در واقع مباشران مالکان هستند. بنابراین، باید به صورت ادواری به مالکان گزارش بدهند که اموال آنها را چطور اداره کرده‌اند.

در اینجاست که نقش خدمات اطمینان‌ بخشی حسابرسان مستقل برجسته می‌شود. چون صورتهای مالی توسط مدیران تهیه می‌شوند. بنابراین، نیاز است که یک شخص ثالث متخصص و مستقل نسبت به درستی آنها به استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی اطمینان معقول بدهد.

ولی خدمات حسابداری مدیریت و مشاوره مالی تابع استانداردهای مشخصی نیستند. چون هدف اصلی آنها کمک‌ به تصمیم‌گیری‌های متنوع‌ تر و تخصصی‌ تر مدیران و کارکنان درون‌ سازمانی است. بنابراین، در چارچوب استانداردها محدود نمی‌شوند. در حسابداری مدیریت و مشاوره مالی نیازهای متنوع استفاده‌کنندگان (عمدتاً مدیران) است که نوع گزارش‌ ها را تعیین می‌کند.

در مجموع، می‌توان گفت که نتیجه خدمات متنوع حسابداران حرفه ای در زمینه‌های شغلی متنوع فوق، افزایش شفافیت مالی، ارتقای حسابدهی (پاسخگویی)، و تصمیم‌سازی (کمک به تصمیم‌گیرندگان مختلف) است و علی‌رغم انتقادات مختلفی که به اصول حسابداری و گزارشگری مالی وارد می‌شود، ولی تا به حال هیچ مکانیزم جایگزینی برای ایفای این نقش‌های متنوع در جهان ایجاد نشده است. در واقع، حسابداری راهکار سهل و ممتنعی است که همه این خدمات را به عموم استفاده‌کنندگان ارائه می‌کند.

حرفه حسابداری ایران در مقیاس جهانی چطور است؟

ایران به رغم این که جزو کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا اصطلاحاً جهان سوم محسوب می‌شود، ولی قدمت دانش و حرفه حسابداری در آن بسیار طولانی است. از سابقه چند هزار ساله جلوه‌های حسابداری و حسابرسی در امپراتوری‌های بزرگ ایران باستان که بگذریم؛ حسابداری نوین در کنار رشته‌هایی مثل، پزشکی، مهندسی، علوم نظامی، …، در دارالفنون (زمان قاجار) تدریس می‌شده است.

از زمان ناصرالدین شاه که نخستین شعبه یک بانک بین‌المللی (بانک شرق جدید – وابسته به کمپانی هند شرقی) در ایران راه‌اندازی شد، و به مرور بانک های ایرانی و خارجی دیگری هم در ایران شروع به کار کردند، حسابداری نوین امروزی هم در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. در اوایل دوران پهلوی اول هم که اولین گروه دانشجویان ایرانی برای آموزش حسابداری به انگلستان رفتند و بعد از این که حسابدار چارترد (حسابدار خبره) شدند، به ایران برگشتند؛ به مرور نسل‌های بعدی حسابداران را در داخل کشور پرورش دادند و در واقع حرفه حسابداری نوین در ایران پا گرفت. همین نسل اول حسابداران چارترد بودند که بعد از نهضت ملی شدن صنعت نفت و اخراج حسابداران انگلیسی و هندی و پاکستانی شاغل در شرکت نفت ایران و انگلیس، حسابداری شرکت ملی نفت ایران را راه‌اندازی کردند. چند سال بعد نیز، از سال ۱۳۳۶، اولین دانشکده حسابداری ایران را با نام آموزشگاه عالی حسابداری زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران راه‌اندازی کردند. این آموزشگاه که بعدا به دانشکده حسابداری و علوم مالی شرکت ملی نفت ایران تغییر نام داده شد، یکی از قطب‌های اصلی پرورش نسل اول حسابداران حرفه ای و دانشگاهی ایران بود. البته در همان سال‌ها رشته حسابداری به مرور در دانشگاه‌های مهم کشور، مثل دانشگاه تهران، دانشگاه ملی سابق (دانشگاه شهید بهشتی) و دانشگاه فرح سابق (دانشگاه الزهراء) هم راه‌اندازی شد. زنده‌یاد دکتر عزیز نبوی هم که موسسه عالی حسابداری را به عنوان یکی دیگر از قطب‌های پرورش نسل اول حسابداران حرفه ای و دانشگاهی ایران به صورت خصوصی راه‌اندازی کرده بود.

در دهه ۱۳۴۰ هم که در نتیجه راه‌اندازی صنایع مختلف در کشور، اقتصاد ایران رشدهای دو رقمی را تجربه می‌کرد، همین حسابداران چارترد که بعضاً مناصب مهمی مثل رئیس کل بانک مرکزی (مهدی سمیعی) و مدیرعامل بانک توسعه صنعتی (ابوالقاسم خردجو) را در اختیار داشتند، در الزامی کردن حسابرسی صورتهای مالی صنایع نوپای آن سال‌ها نقش اصلی داشتند. این طور بود که به مرور هم شعبات موسسات بزرگ حسابرسی جهان در ایران راه‌اندازی شدند و هم نخستین موسسات حسابرسی ایرانی به مرور تشکیل شدند. در اواخر همان دهه (سال ۱۳۴۶) نیز بورس اوراق بهادار تهران توسط همین حسابداران چارترد (سمیعی و خردجو) تاسیس شد و به توسعه بیشتر حرفه حسابداری و حسابرسی در ایران کمک کرد. برای شما حتما جالب است که بدانید در نیم قرن گذشته که بورس در ایران فعالیت داشته است، بخش اعظم رئیسان و مدیران و بدنه کارشناسی بورس هم از حسابداران بودند. در واقع حسابداری و بورس در ایران مثل همه کشورهای دیگر جهان خدمات متقابلی داشته‌اند و باعث توسعه یکدیگر شدند.

از این سابقه درخشان که بگذریم، متاسفانه به دلیل دولتی بودن ساختار اقتصاد ایران، که بنا به روایت‌های مختلف از ۷۰ تا ۸۵ درصد اقتصاد ایران‌ را دولتی می‌دانند، حرفه حسابداری در ایران آن طور که ظرفیت انسانی‌اش را دارد، توسعه پیدا نکرده است. الان چندین سال است که دانشجویان حسابداری در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی (از کاردانی تا دکتری) بزرگترین جامعه دانشجویی ایران را تشکیل می‌دهند. چیزی حدود ده درصد از بیش از چهار میلیون دانشجوی ایرانی در رشته حسابداری تحصیل می‌کنند. ولی مجموع حسابداران خبره و حسابداران رسمی ایران حدود ده هزار نفر هستند! یعنی حرفه حسابداری ایران که بیشتر در بخش خصوصی و کوچک اقتصاد ایران فعال است، آن طور که ظرفیتش را دارد توسعه پیدا نکرده است.

سطح دانش حسابداری حسابداران ما را در مقیاس بین‌المللی چطور است؟

حسابداری یک دانش کاربردی است. در واقع، مثل دانش‌های محض، همچون فیزیک و شیمی و ریاضی، نیست که بدون توجه به محیط بیرون از دانشگاه‌ها بتواند توسعه پیدا کند. البته امروزه همان دانش‌های محض هم در جهان عمدتاً توسط صنایع توسعه پیدا می‌کنند، نه صرفاً دانشگاه ها. بنابراین، در نتیجه ساختار دولتی اقتصاد ایران باعث کمتر توسعه‌ یافتگی حرفه حسابداری ایران شده است.

 برای توسعه حرفه حسابداری ایران چه باید کرد؟

تنها راه توسعه حرفه حسابداری ایران پایبندی به اصول حرفه ای‌گری است. اصول جهان‌ شمولی که در همه کشورهای توسعه ‌یافته اعمال می‌شود. اگر  فهرست ‌وار گفته شود

یکی این که مدارک حرفه ای متنوعی توسط نهادهای حرفه ای حسابداری ایران طراحی شود و از راه برگزاری دوره‌های آموزشی حرفه ای (نه دانشگاهی) و برگزاری آزمون های حرفه ای به افراد واجد شرایط اعطاء شود.

دوم این که انجمن‌های حرفه ای در سطح ملی تقویت شود. ما در ایران بیش از دو میلیون حسابدار داریم. ولی حدود ده هزار نفر عضو انجمن حسابداران خبره ایران هستند. یعنی تقریباً صفر درصد! در حالی که اگر یک انجمن حرفه ای با چند صد هزار عضو داشته باشیم صدای بسیار رساتری در توسعه خدمات حرفه ای حسابداری در کشور خواهیم داشت.

دکتر کیوان بکرانی مجری و مشاوره مدیریت و حسابداری مدیریت، عضو انجمن حسابداران خبره ایران

سوم، تمرکز بر آموزش‌های حرفه ای مستمر است. هر کسی که یک مدرک حرفه ای می‌گیرد ملزم خواهد بود که طی سال در دوره‌های آموزشی مستمر شرکت کند. چهارم، رعایت اخلاق حرفه ای و نظارت انجمن‌های حرفه ای بر رعایت اخلاق حرفه ای توسط اعضاء است. اگر این کارها را انجام بدهیم قطعاً توسعه حرفه حسابداری ایران محقق خواهد شد.