طبق آنچه که در تعریف حسابداری خواندیم هدف از حسابداری، ارائه اطلاعات مالی به تصمیم گیرندگان داخل و خارج از سازمان است تا با توجه به این اطلاعات مالی تصمیم گیری انجام شود. برای مثال اگر یک واحد اقتصادی بخواهد تسهیلات مالی دریافت کند با استفاده از گزارشات مالی در مورد اعطای تسهیلات به آن واحد تصمیم گیری می شود یا در مثال دیگر مدیران یک واحد اقتصادی با استفاده از اطلاعاتی که از صورت های مالی اساسی به دست می آورند می توانند تصمیمات درستی اتخاذ کنند. یکی از این صورت های مالی اساسی ترازنامه است.
تعریف ترازنامه
ترازنامه یکی از صورت های مالی اساسی است که با عناوین بیلان و صورت وضعیت مالی هم شناخته می شود و در زبان انگلیسی به آن Balance Sheet گفته می شود.
ترازنامه گزارشی است که مشخص می کند وضعیت دارایی، بدهی و سرمایه یک واحد اقتصادی در یک زمان مشخص به چه شکل است. در واقع اهمیت ترازنامه به حدی است که می توان آن را به عنوان وضعیت یک واحد اقتصادی در قالب تصویر در نظر گرفت.
ترازنامه باید توسط حسابرسی و در پایان دوره های مالی تهیه شود. این گزارش از 3 بخش اصلی دارایی، بدهی و سرمایه تشکیل می شود که معادله اصلی حسابداری را تشکیل می دهند. وضعیت کلی یک ترازنامه باید شبیه به معادله اصلی حسابداری باشد.
دارایی = بدهی + سرمایه (حقوق صاحبان سهام)
به زبان ساده ترازنامه می گوید که یک شرکت چه میزان دارایی دارد، چه مقدار بدهی دارد و صاحبان شرکت چه مقدار سرمایه گذاری کرده اند.
اقلام ترازنامه حسابداری چیست؟
مهمترین بخش از یک ترازنامه حسابداری دو ستون اصلی آن است که باید با هم تراز باشند. یک ستون به دارایی ها اختصاص می یابد و ستون دوم مجموع بدهی ها و میزان سرمایه (حقوق صاحبان سهام) است. البته اقلام تشکیل دهنده یک ترازنامه تنها شامل این دو ستون نیست و بخش های دیگری هم در آن وجود دارد که در ادامه بیشتر در مورد آن ها توضیح می دهیم.
-ستون دارایی ها در ترازنامه
در ستون اول دارایی های یک واحد اقتصادی به ترتیب میزان نقدینگی از بالا به سمت پایین قرار می گیرند. منظور از میزان نقدینگی دارایی این است که سهولت تبدیل آن دارایی به وجه نقد چقدر است. هر چه سهولت تبدیل دارایی به پول نقد بیشتر باشد نقدینگی آن بیشتر است و باید در سطرهای بالایی ستون قرار بگیرد.
دارایی خود شامل دو بخش است:
-دارایی های جاری که نقدینگی بالاتری دارند: مثل وجه نقد – اوراق بهادار قابل فروش – حساب های قابل نقد – موجودی کالا، مخارج پیش پرداخت شده و ….
-دارایی های غیرجاری: مثل سرمایه گذاری های بلند مدت – دارایی های ثابت – دارایی های نامشهود و …
ستون بدهی ها و سرمایه ها در ترازنامه حسابداری
ستون دوم شامل دو بخش است؛ بدهی ها و سرمایه ها. بدهی ها شامل دُیونی است که باید توسط شرکت پرداخت شود. این بدهی ممکن است ماهیت های مختلفی (مثل اجاره بها، حقوق و دستمزد یا طلب تامین کنندگان) داشته باشد.
بدهی ها هم مثل دارایی ها شامل دو دسته هستند. بدهی هایی که سررسید آن ها کمتر از یک سال باشد بدهی های جاری و آن هایی که سررسیدشان بالاتر از یک سال باشند بدهی های غیرجاری نام می گیرند.
• بدهی های جاری مثل بدهی بانکی – سود قابل پرداخت – اجاره، مالیات، تسهیلات – دستمزدهای قابل پرداخت و …
• بدهی های غیرجاری مثل دیون بلند مدت – بدهی های مالیاتی تعلیق شده و …
بخش دوم ستون دوم نیز پولی است که به صاحبان سهام یعنی صاحبان آن کسب و کار تعلق دارد. این مبلغ در حساب ها با عنوان «دارایی خالص» نیز شناخته می شود. این مبلغ باقیمانده کل دارایی های شرکت بعد از کسر بدهی های آن به غیر از صاحبان سهام است.
اجزای ترازنامه شامل چه مواردی هستند؟
اما یک ترازنامه حسابداری علاوه بر اقلامی که در خود جای می دهد دارای جزئیاتی هم هست که از آن ها با عنوان اجزای ترازنامه یاد می شود. اجزای ترازنامه شامل موارد زیر هستند:
عنوان ترازنامه
سه بخش «نام کامل واحد اقتصادی»، «نام گزارش یا صورت وضعیت مالی» و «تاریخ گزارش» عوامل تشکیل دهنده عنوان ترازنامه مالی هستند که از اجزای ترازنامه حسابداری محسوب می شود.
• نام کامل واحد اقتصادی در سطر اول نوشته می شود.
• نام گزارش یا صورت وضعیت مالی در سطر دوم و زیر عنوان نوشته می شود. بدیهی است که در ترازنامه نام گزارش «ترازنامه» خواهد بود.
• تاریخ گزارش در سطر سوم آخرین روز از دوره مالی ذکر می شود. این روز آخرین روزی است که در گزارش قید شده است. مثال 29/12/1398
واحد اندازه گیری ترازنامه
یکی دیگر از اجزای ترازنامه حسابداری واحد اندازه گیری مورد استفاده در گزارش است. این واحد اندازه گیری که در کشور ما ریال است باید در ترازنامه نشان داده شود.
جمع حساب ها
آخرین مورد از اجزای ترازنامه حسابداری جمع حساب ها است. منظور از جمع حساب ها جمع ستون های اول (دارایی) و دوم (بدهی + سرمایه) همانطور که اشاره کردیم در ترازنامه جمع حساب ها باید برابر باشند. زیر این جمع ها نیز باید دو خط موازی کشیده شود تا نشان دهنده بسته شدن آن باشد.
مهمترین اقلام ترازنامه کدامند؟
در ترازنامه اقلام زیادی هستند که در تجزیه و تحلیل مورد بررسی قرار می گیرند. حساب های دریافتی، سرمایه گذاری های کوتاه مدت، املاک و مستقلات و تجهیزات و موارد بدهی عمده از مهمترین اقلام ترازنامه هستند که در تجزیه و تحلیل ترازنامه و صورت های مالی مورد بررسی قرار می گیرند. اما بیشتر متخصصان این حوزه پول نقد را به عنوان مهمترین مورد بررسی می کنند و آن را مهمترین آیتم در ترازنامه یک شرکت می دانند.
نکته جالب اینجاست که افراد و موسسات حسابداری که در زمینه حسابداری خدمات مشاوره ارائه می دهند ترازنامه را به عنوان اولین و مهمترین صورت مالی که وضعیت یک شرکت را در لحظه بهتر از هر گزارش دیگری مشخص می کند شروع می کنند و علت نیز این است که ترازنامه تصویری از تمام دارایی ها و بدهی های یک شرکت را در نقطه زمانی مشخصی ارائه می دهد. آن ها در تجزیه و تحلیل صورتهای مالی معمولا کار را از ترازنامه شروع می کنند.
با انواع (اَشکال) مختلف ترازنامه آشنا شوید!
ترازنامه به طور معمول به دو شکل تهیه می شود.
-شکل حساب: این شکل مانند حرف انگلیسی T است. بالای این حرف بخش عنوان ذکر می شود در دو طرف آن نیز ستون های اول و دوم قرار می گیرد. در این شکل ترازنامه تساوی و معادله حسابداری به خوبی نشان داده می شود. در کشور ما بیشتر از این شکل برای تهیه ترازنامه استفاده می شود.
-شکل گزارشی: در این روش ستون دوم (ستون سمت چپ) که نشان دهنده بدهی ها و سرمایه (حقوق صاحبان سهام) است در ادامه و زیر ستون دارایی های واحد اقتصادی قرار می گیرد.
اطلاعاتی که ترازنامه به واحداقتصادی می دهد
ترازنامه یک دوره مالی شاید به تنهایی دارای اطلاعات چندانی نباشد، اما در مقایسه با ترازنامه های دوره های مالی پیشین می تواند اطلاعاتی از آنچه که در دوره های زمانی طولانی رخ می دهد با ما ارائه کند. یکی دیگر از روش های به دست آوردن اطلاعات ارزشمند از ترازنامه مقایسه آن با ترازنامه های کسب و کارهای فعال در همان صنعت است. البته به هیچ وجه نباید ترازنامه ای از دو صنعت مختلف را با هم مقایسه کرد، چرا که به دلیل تفاوت های بسیار زیاد بین دو صنعت نمی توان اطلاعات مفیدی از آن دریافت کرد.
علاوه بر این از ترازنامه می توان نسبت های فراوانی مختلفی تهیه کرد که اطلاعات جذاب و مفیدی ارائه می دهد.
